Vor 1000 „Sanctorum Gereonis, Victoris, Cassii et Florentii Thebæorum martyrum Passio“
3. Nec moveat quemquam, quod in hac nostræ Thebaidis serie gesta beatorum martyrum et sacrosancta pro fide Christi certamina plena ratione secundum morem historias texentium non persolvimus: cum id nobis sit hoc sermone propositum, ut nobiscum pariter ad spiritale gaudium corda provocemus auditorum: quatenus supernorum accensi desiderio, plus appetant per charitatem ædificantem ad martyrum societatem proficere, quam <761> per scientiam inflantem ab æterni gaudii delectatione dicere.
7. Hæc enim persecutio, a Nerone decima, cæteris immanior et diuturnior fuisse perhibetur, ita ut usque ad decem annos, in incepta crudelitate permanens, extenderetur. Quam mox subsecuta est ruina vehemens et perpetua destructio idolorum, cum per totum orbem pax ecclesiis Dei reddita, ipsos etiam, quos dudum inimicos asperrimos pertulit, jugo fidei catholicæ subdidit, in morem decimæ Ægyptiææ plagæ, quæ, sicut primogenitorum omnium subita morte sævissima, ita et ultima, populum Domini non solum liberum abire permitti, verum etiam auctum pecunia, ut festinaret, vehementissime compelli fecit. Cujus rei gratia si quid post hanc Christianorum persecutionem exemplatum fuerit, in antiquis ecclesiarum ædificiis apud nos adhuc cernere licet.
22. Talia quidem plurima veridica relatione commemorari possent, si promissi compendii studia non arcerent. Non enim exinde erant, vel ibi sunt rara virtutum opera sed pene quotidiana, quorum multitudinem simul et magnitudinem admiratur, quisquis ejusdem ecclesiæ cultori cuilibet <770> religioso colloquitur. Nam quicumque fide non dormitante qualemlibet ibi medelam expostulat, ipsam illic sanitatem voti compos semper adesse non dubitat. Similia suorum meritorum indicia SS. Victor, Cassius et Florentius cum suis commilitonibus crebro dare non desinunt, quæ nemo utique verbis, nedum scriptis, ad plenum exsequitur. In locis tamen suis, ubi mirabiliter frequentantur, uberius etiam sermonibus et fidis testimoniis celebrantur, quamvis ea, qum vulgantur per singulos actitari, recte debeant meritis omnium simul adscribi.
24. Hujus itaque diei gaudia, fratres, ita modo celebremus annua, ut fiant nobis illorum intercessione continua; sic illorum gloriæ gratulemur, ut, quoscunque possumus, nobiscum pariter doctrinæ <772> verbis et bonorum operum exemplis in charitate non ficta lucremur. Ut enim per quemdam mundi hujus sapientem dictum est, amicos quoslibet eadem velle, et eadem nolle, ea demum firma amicitia est et si nos sancti Martyres, patroni nostri, in ea voluntate, qua ipsi fuerunt, ad se clamantes et de se loquentes invenerint, profecto nos non ut alienos, sed ut proprios et domesticos respicere non dedignabuntur, causamque nostram sua dilectione, qua perpetuo flagrare non desinunt, suam arbitrabuntur. Ita fiet, ut et in præsenti sæculo necessariis non destituamur auxiliis, et in futuro sempiternis eorum jungamur consortiis, ad laudem et gloriam Domini nostri Jesu Christi qui cum Patre et Spiritu sancto Deus vivit et regnat in sæcula sæculorum. Amen.
Burman, Adolf Sigismund. Die älteste Geschichte der Stadt Bonn (1656). Herausgeber: Manfred Peter Koch. Bonn: Heimat- und Geschichtsverein, 2011.
Flörken, Norbert, Hrsg. Die Belagerung und Zerstörung Bonns 1689. Ein Lesebuch. Köln: Universitäts- und Stadtbibliothek, 2015.
Flörken, Norbert, Hrsg. Jüdische Schicksale in Bonn und Umgebung. Eine Quellensammlung. Bonn: BonnBuchVerlag, 2021.
—. Wie Cassius und Florentius nach Bonn kamen. Norderstedt: Books on Demand, 2018.
Levison, Wilhelm. Aus rheinischer und fränkischer Frühzeit. Ausgewählte Aufsätze. Herausgeber: Walther Holtzmann. Düsseldorf: Schwann, 1948.
Levison, Wilhelm. „Bischof Eberigisil von Köln.“ In Festschrift Albert Brackmann, 40 ff. Weimar: Böhlau, 1931.
—. „Bonn – Verona.“ Rhein. Vjbll., 1931: 351 ff.
Neubauer/Stern. Hebräische Berichte über die Judenverfolgungen während der Kreuzzüge. Berlin, 1892.
Pick, Richard. „Zwei Handschriften aus dem ehemaligen Minoritenkloster zu Bonn.“ AHVN, 1885: 127 ff.
Schreiber, Alois Wilhelm. Mahlerische Ansichten des Rheins von Mainz bis Düsseldorf. Frankfurt am Mayn: Wilmans, 1806.
—. Streifereien durch einige Gegenden Deutschlands. Vom Verfasser der Szenen aus Fausts Leben. Leipzig: Voß, 1795.
Schreiber/Vogt. Voyage pittoresque sur le Rhin depuis Mayence jusqu'a Dusseldorf. Herausgeber: L'Abbe Libert. Bd. 3. Frankfurt/Main: Wilmans, 1807.
Valder-Knechtges, Claudia. „Die Musikgeschichte [Bonns].“ In Bonn als kurkölnische Haupt- und Residenzstadt 1597-1794, Herausgeber: Dietrich Höroldt, 449 ff. Bonn: Dümmler, 1989.
Valder-Knechtges, Claudia. „Musik am kurkölnischen Hof.“ In Kurköln. Land unter dem Krummstab, Herausgeber: Hauptstaatsarchiv, 361 ff. Kevelaer, 1985.
Wissing, Anton. „Descriptio status miseri ... civitatis, conventus ac ecclesiae Bonnensis.“ Trier, 1690.
1 [aus: Migne, Patrologia Latina, Band 212, Brüssel 1852; von dort auch die Anmerkungen. Die Zuweisung zu Helinandus ist unzutreffend: (Levison, Bonn – Verona 1931) und (Levison, Bischof Eberigisil von Köln 1931). Die „Passio“ wird in das 10. Jahhundert vorverlegt; siehe auch Anm. 21].
2 De hac apud nos potissimum jam actum ad xxii Septembris diem, qua S. Mauritius ejusque socii, Agauni martyrium passi; in Mrl. Rom. hodierno signantur.
3 Ephes. iv, 5, 6.
4 Psal. lxxii, 28.
5 Rom. viii, 35.
6 Ibid. 37.
7 I Cor. xv, 46.
8 Ita fere ad Philip., cap. I, 23.
9 Serius hic, quam patiatur veritas; Maximiani Herculii differuntur initia; neque enim anno demum 291, sed jam inde ab anno 285 caesar, ac deinde anno 286 augustus fuit creatus. Adi ad utrumque hunc annum in Criticis Pagium.
10 De tumultu, a Bagaudis, Aeliano et Amando ducibus, in Galliis anno, ut plerisque placet, 286 excitato, sermonem hic fieri, ex iis, quae num. 10 sequuntur, fit perspicuum. – Caeterum de Bagaudis videsis Operis nostri tom. 6 Septembris pag. 34b et seq. in Annotatis ad lit. b.
11 Hunc fuisse Zabdam, censent nonnulli; ast rectenc, an secus, statues ex iis, quae Operis nostri tom. proxime laudato pag. 347 in Annotat. ad lit. C., itemque tom. 2 Octobris in Comment. SS. Tyrsi, aliorumqpe MM. Trevirensium Actis praemisso, num. 108 sunt dicta.
12 Si, ut infra biographus noster dilucide tradit, bello adversus Bagaudas, quod anno 285 aut certe non serius, quam anno 286 fuit confectum, in Galliis exorto, SS. Mauritius, Gereon, Cassius, Florentius, Victor eorumque socii martyrium sint passi, nequit sane, quod hic de Marcellino, Romano pontifice, abs illis consulto memorat, veritati esse consonum, cum hic ante anuum 296 S. Petri cathedram haud occuparit.
13 Joan. xvii, 3.
14 Maximianus hic recte, si bellum adversus Bagaudas anno 286 fuerit confectum, vocatur « Augustus »; at non itidem, nisi forte per anticipationem, si jam inde ab anno 285 istud acciderit; neque enim tum augustus, sed causar duntaxat erat Maximianus.
15 Solo adventantis Maximiani timore domitos fuisse Aelianum et Amandum, hic indicare videtur noster biographus; ast id non sine praeliis, utut levibus, factum, Eutropius in Breviario lib. ix docet.
16 Carausii rebellionem non serius, quam cum Maximiani in Bagaudas seu Aelianum et Amandum expeditio jam staret parata, evenisse, hic indicatur, sed perperam, cum haec illam, uti in Comment. praevio num. 77 ex Eutropio docui, uno alterove anno praecesserit.
17 Fuisse sane a Maximiano, cum in Alpibus adhuc consisteret, aliquot militum ac proin et Thebaeorum turmas in Galliam, ut terrarum tractum, Rheno vicinum, contra hostes tutarentur, praemissas, a vero neutiquam abhorret.
18 Quo loco Octodorum, itemque Agaunum S. Mauiitii, eorumque, qui cum eo martyrium subierunt, palaestra, situm fuerit, apud nos tom. 6 Septembris in Comment. SS. Mauritii ejusque sociorum Actis praev. num. 1 et 2 exponitur.
19 S. Mauritium ejusque socios ac dein etiam sanctos nostros, quod huic Maximiani praecepto obtemperare nollent, fuisse occisos, narrationis, quae hic sequitur, serie indicatur, idque ipsum etiam quantum ad Mauritium ejusque socios, Agauni necatos, in interpolatis horum Actis, apud nos tom. 6 Septembris pag. 345, 346, 348 et 349 recusis, diserte asseritur; verum in antiquioribus, quae eidem Operis nostri tomo pag. 342 et seq. exstant inserta, S. Mauritii sociorumque Agaunensium MM. Actis a S. Eucherio, Lugdunensi episcopo, conscriptis, alia plane, ob quam hi martyrio fuerint affecti, num. 3 allegatur causa, videlicet quod, « cum … sicut et caeteri militum, ad pertrahenda {duo apud Ruinartium codices habent dilaniandam} Christianorum multitudinem destinarentur, soli credulitatis ministerium detrectare ausi sini, atque hujuscemodi praeceptis se obtemperaturos, negarint. »
20 Decimationem apud Romanos in militum seditiosorum suppliciis ustitatam fuisse, ex Polybio, Julio Capitolino, Livio ac aliis Baronius in suis in Mrl. Rom. hodiernum Notis ad xxii Septembris diem ostendit. Eum itaque consulat, qui de re isthac plura desiderat.
21 Hic per Veronam, non Hollandiae civitatem homonymam, haud procul Alcmaria olim sitam modoque excisam, sed Bonnam significari, in Commentario praevio num. 7 et 8 contra Miraeum ostendi, ibidem etiam num. 10 adjectis quae isthanc Germaniae civitatem « Veronae » quoque nomine sec. xi venisse, evincunt; iis autem addi adhuc potest inscriptio, a Gelenio de Coloniae Agrippinensis magnitudine lib. 3, syntagmate xii, pag. 363 adducta; in hac enim, in qua Volcmarus, ab anno 966 ad annum usque 969 Coloniensium archiepiscopus, laudatur, Bonna etiam vocatur Verona; quod sane, si, ut apparet, inscriptio illa vel vivente adhuc Volcmaro vel haud diu post ejus obitum fuerit confecta, saec. etiam x « Verona » nomine Bonnam venisse, argumento erit. [Zu « Verona » siehe (Levison, Bonn – Verona 1931) und neuerdings https://www.inschriften.net/bonn/inschrift/nr/di050-0006.html?tx_hisodat_sources%5Baction%5D=show&tx_hisodat_sources%5Bcontroller%5D=Sources&cHash=96061e2a8ca898e27cf6b7ce640b4bee.
22 Hinc apparet, haud omnes, qui cum SS. Cassio et Florentio a Maximiano in Galliam fuerant præmissi, exstitisse Thebæos.
23 Ita saltem Gregorii Turonensis ætate de quinquaginta, quos hic lib. 4 de Gloria Martyrum cap. 62 memorat, legionis Thebaeae militibus credebatur, uti ibidem apud scriptorem illum licet videre.
24 Hic verosimiliter designatur columna, SS. Thebæorum ac Maurorum, ut aiunt, sanguine conspersa, de qua Gelenius de Magnitud. Coloniæ pag. 260 sic scribit: « Tradunt præterea, columnam ex theatro internecino SS. Thebaeorum et Maurorum Martyrum superesse partem, eorumque sanguine conspersam, quae in superiore parte laminam habet hac inscriptione visendam :
Adde fidem, fuit hic pridem fusus cruor idem,
Ad lapidem si dem me male, punit idem.
Verum, si S. Gereon in Theatro habuerit palæstram, qua ratione verum esse potest, fuisse illum, ut narrationis Helinandææ series indicat, in campo aperto necatum?
25 Oppidum, de quo hic sermo instituitur, primo « Vetera » dein « Bertinum » ac denique « a S. Victore » ejusque sociis, ibidem pussis ac cultis « Sancti » seu « Sanctum » vocatum fuit, postea interim id, cum posterioris hujus appellationis ratio haud sat haberetur comperta, nonnullis etiam ac nominatim hic Helinando, qui Trojanam Francorum originem credebant, idemque oppidum a Trojanis conditum, præpostero nimiæ antiquilatis amore abrepti volebant, « Xanthum » ac « Trojam Minorem » appellantibus.
26 Apud Surium legitur « quinquaginta » ; sed Ms. Audomarense, Petrus de Natalibus ac Mombritianum Passionis Sanctorum nostrorum compendium etiam habet « sexaginta »; cum autem id ita sit, ac 360 Mauri in S. Annonis Vita, in Comment. prævio plus semel laudata, etiam numerentur, codicis nostri lectioni hic standum videtur.
27 Haud diu post Sanctorum nostrorum martyrium imperio et purpuræ nuntium remisisse Maximianum, hic indicari videtur; ast id verum esse non potest, si, ut supra tota narrationis serie pariter indicatur, Sancti nostri pro fide occubuerint, instante adversus Bagaudas bello. Id enim, ut supra docui, non serius quam anno 286, ac proin diu ante annum 305, quo Maximianus ac Diocletianus, uti modo inter eruditos convenit, imperio et purpuræ nuntium remisere, fuit confectum. Nec Maximianus, qui, quamvis post annum 286 saepius e Galliis, post iteratas ibidem moras, in Italiam fuerit profectus, imperio ibidem, uti iterum hic indicatur, sed Nicomediae in Bithynia nuntium remisit, tyrannidis adhuc usum, deposito imperio, retinuisse recte hic asseritur. Etsi enim S. Victoris Massiliensis, e quibus id utcunque probari posset, Acta, Massiliæ Sanctum hunc Maximiani jussu, cum hic illuc, quod anno 310 facium, vitæ simul et criminibus modum positurus accessisset, pro fide fuisse necatum, memoriae prodant, iis tamen hac in re haud standum, uti, quæ Cuperus in Commentario Sancti illius Actis prævio, num. 24 adducit, salis ostendunt.
28 Qua ratione hæc de Constantio intelligenda siul, in Opere nostro loco non uno, ac inprimis ad iv Octobris diem in Commentario, SS. Tyrsi et sociorum MM, Actis prævio, num. 94 exponitur.
29 Qui id, quod Pagius in Criticis anno 306 innectit, Constantio Chloro jam morbo, quo e vivis excessit, laborante, acciderit, Lactantius de Mortibus persecutorum cap. 24 narrat.
30 Vocem hanc inter et proxime sequentem ponitur apud Surium: « Legibus Christianae religionis per beatum Sylvestrum Papam initiatus »; ex hisce autem verbis, quæ tamen, cum in codice nostro non legantur, Helinandi fortassis non sunt, Constantini Magni per Sylvestrum Papam baptisma admisisse auctor videtur; ast, an Constantinus baptismate vere fuerit a S. Sylvestro initiatus, do. et cap. 2 historicus de Sancto illo imperatore Commentarius, ad xxi quo is in nonnullis Fastis sacris memoratur, Maii diem Operi nostro insertus atque a Papebrochio contextus.
31 De S. Helena ad xvii, quo haec Mrl. Rom. hodierno inscribitur, Augusti diem actum apud nos jam est; anne autem, quod hic de potestate sanctorum Martyrum corpora elevandi, quam huic sanctæ matri suæ Constantinus Magnus impertierit, ac ipsemet per omnem terrarum orbem exercuerit, narratur, veritati certo consonet, statuesiis, quae ibidem in Comment., Actis S. Helenae prævio, itemque in historico, quem ad lit. præced. laudavi, de Constantino Magno Comment. disputata sunt.
32 Collegiata « S. Gereonis » Coloniae ecclesia, aut, si mavis, canonicorum, quod huic addictum est, collegium olim, ut Gelenius de Colon. Agrippinensis Magnitudine syntagm. 2, § 1, ac Galliæ Christ. auctæ Scriptores tom. iii, col. 722 docent, exstitit monasterium; hincque haud dubie sic etiam hic vocatur; id autem a S. Helena conditum fuisse, minime probant, de quibus hic sermo fit, insignia, utpote quæ ibidem possint non citius, quam jam aliquot post S. Helenæ ætatem sæculis elapsis, fuisse locata.
33 Vocem hanc inter et proxime sequentem in Ms. Audomarensi et apud Surium ponitur « Mauri ».
34 De nomine quo vocata fuerit Coloniensis « S. Gereonis » ecclesia seu basilica, Gregorius Turonensis lib. 1 de Gloria Mart. cap. 62 sic scribit: « Sanctos Aureos ipsam basilicam incolae vocitare voluerunt. »
35 Id, quod hic refertur, nec a quo factum fuerit, adjungitur, a Gelenio S. Helenæ attribuitur, sed sine ullo vade antiquo.
36 De S. Materno, Trevirensi episcopo, ad diem, quo Mrl. Romano hodierno exstat insertus, xiv Septembris actum apud nos jam est, liquetque ex ibidem dictis, vera esse, quae de illo hic memorat Helinandus.
37 Inter S. Maternum et S. Severinum Coloniae Agrippinæ sedit Euphratas; ut S. Evergislus, qui S. Severino in sedem Coloniensem proxime successit, non tertius, sed quartus fuerit hujus sedis antistes; ast hic illum « cognitorum sibi tertium » Helinandus fortassis vocat, quod Euphratas, veluti Ariana hæresi infectus, de episcopatu, ut nonnulli volunt, fuerit dejectus. Adi Galliae Christianae auctæ Scriptores tom. iii, col. 622 et seq. Porro Coloniensis, de quo hic agitur, antistes in Ms. nostro Audomarensi et a Surio, plerisque etiam aliis, quae de illo loquuntur, monumentis litterariis consentientibus, vocatur « Evergisilus »; verum cum hic in codice nostro appelletur « Evergisilus », quid ni factum esse queat, ut etiam « Eberegisilus », modico dumtaxat inter utrumque hoc nomen discrimine intercedente, a Gregorio Turonensi lib. i « De gloria mart. » cap. 62 fuerit nuncupatus?
38 Ita, ni fallor, indicatur tum nullum adhuc e terra prominens monumentum, quod, quo templi Gereonaei loco « S. Gereon » ejusque Socii jacerent sepulti, indicaret, in templo illo exstitisse.
39 Hisce Helinandi de S. Evergislo hic narratis respondet, quæ hujus biographus commemorat; ita tamen, ut postremum e duobus miraculis, qua idem biographus dilucide refert, dumtaxat obscure ab Helinando proponatur. Ast, an vere omnia et singula, quae ab Helinando et S. Evergisli biographo narrantur, adjuncta postremum istud miraculum comitata etiam fuere? Id, si laudato biographo et Helinando sit standum, S. Evergislo, Coloniae Agrippinæ in « S. Gereonis » ecclesia existenti, evenerit; contra autem, si iis, quæ Gregorius Turonensis lib. i De gloria mart. cap. 62, scribit, fides adhibenda sit, miraculum illud S. Evergislo, non Coloniæ Agrippinæ, sed in villa, civitati huic vicina, versanti, acciderit, nec pulvere, quem ipsemet, ut præfatus biographus ait, e Coloniensi « S. Gereonis » templo acceperit, sed quem inde acceptum diaconus ad illum attulerit, S. Evergislus capitis dolore prodigiose fuerit sanatus. Ast quid hic jam faciamus? Cum Gregorius, utpote sæculi vi scriptor, Helinando ac S. Evergisli biographo, quorum posterior verosimillime non citius, quam sæc. ix, prior saec. demum xii floruit, multo sit antiquior, fueritque adeo a sæc. v, quo verosimillime, miraculum istud evenit, multo minus, quam illi, remotus, enimvero Gregorio hic potius, quam duobus istis scriptoribus est standum. Hinc porro; cum primum e duobus, quæ, ut dictum, S. Evergisli biographus et Helinandus narranti, miraculis S. Evergislo certe, ut consideranti patebit, non alibi, quam in Coloniensi « S. Gereonis » templo obvenisse queat, consectarium jam fit, ut id non tunc, cum capitis dolore S. Evergislus prodigiose fuit sanatus, sed velante, vel post, contra ac Helinandus et laudatus biographus docent, evenerit. Id verosimillime observant Gelenius. Ita scilicet apparet, quod in sua, quam « De Coloniæ Agrippinensis magnitudine » inscripsit, lucubratione lib. iii, syntagm. 2, § 1, sic scribat: « Ex horum {miraculorum, quibus illustrata fuit S. Gereonis ejusque Sociorum Ecclesia} numero est illud, quod B. Evergislo episcopo obvenit ... ., qui cum acribus capitis seu cephalalgiæ doloribus conflictaretur, pulvere ad SS. hujus loci monumenta collecto eos sopivit, teste B. Gregorio Turonensi lib. 1 Mir., cap. 62. Et angelorum præsidium Evergislus ibidem alias agnovit, quando, hæc limina adiens venerabundus versu psalmi 148 Sanctos salutans, ‘Exsultabunt sancti in gloria’, angelos audivit responsantes: ‘Lætabantur in cubilibus suis’. Porro Fisenus in ecclesiæ Leodiensis Historia ad annum 450, num. 58, hunc Helinandi locum commentans, de S. Evergislo sic scribit : « Sanctiora civitatis {Coloniensis} loca cum supplicabundus aliquando vi Id. Oct. lustraret, S. Gereonis ædem ingressus, beatos martyres e genibus salutabat, recitato hoc versu: ‘Exsultabunt Sancti in gloria’: statim vox hæc divinitus reddita est, ingenii multitudinis adstantis admiratione: ‘Lætabuntur in cubilibus suis’; simulque se divinitus edoceri sensit, ibi sanctorum Martyrum esse conditorium, unde vox prodire visa erat; et illum ipsum martyrii diem esse. Utrumque ad eam ætatem incognitum erat. » Ita ille; verum quis determinatus esse queat templi Gereonæi locus, quo sanctorum Martyrum esse conditorium, S. Evergislus divinitus didicerit? Gregorii Turonensis aetate in ecclesiæ Gereonaeæ medio puteum aut, ut verosimilius apparet, putei saltem, in quem, ut tum fama ferebat, quinquaginta martyres Thebæi post martyrium fuerant conjecti, partem adhuc exstitisse superstitem, e scriptoris illius verbis docemur; verum ibi Sanctorum illorum quinquaginta corpora fuisse adhuc S. Evergisli ætate condita, vero reddit absimile primorum Christianorum erga martyres veneratio, qua fuerit verosimillime, ne dicam indubie, facium, ut Thebæorum corpora, quae in puteum fuerant conjecta, ex hoc haud diu post martyrium extraxerint, unaque cum aliis aliorum nostrorum Martyrum, cum S. Gereone occisorum, corporibus sepultura, ut decebat, honesta donarint. Ac id quidem in putei illius circuitu seu vicinia eo ipso loco, quo modo Gereonæum templum conspicitur, fuisse tum a Christianis factum, a vero etiam neutiquam abhorret; ast, etsi res ita habeat, omnia tamen illa corpora ibidem haud separatim ac sparsim, sed uno eodemque loco aggesta ac veluti uno tumulo conclusa fuisse, nemo facile credet, qui considerant, quae de Martyrum corporibus, quorum unum S. Gereonis a plerisque fuit creditum, Coloniae Agrippinæ in Gereonæa ecclesia a S. Norberto inventis, Rudolphus, Trudonopolitanus abbas, in Epistola, ad posthumae Sanctorum nostrorum gloriae calcem huc transferenda, memoriæ prodit. Quod cum ita sit, quid per locum, qui veluti commune « S. Gereonis » ejusque sociorum conditorium revelari, et a S. Evergislo summa cum reverentia consignari potuerit, hic Helinandus et Fisenus verbis supra huc transcriptis significatum velint, haud satis perspicio, certeque a S. Evergislo « S. Gereonis » corpus, contra ac posterior hic scriptor ibidem etiam in margine notat, haud fuisse inventum, vel ex eo liquet, quod id ante annum 1121, uti ex infra dicendis patescet, haud fuerit repertum.
40 Quod ad viginti sex millia seu milliaria, quibus hic Helinandus Veronæ seu e supra dictis Bonnæ a « S. Victoris » ecclesia seu Sanctensi oppido distantiam metitur, spectat, leucas Gallicas per millia, de quibus loquitur, verosimillime intelligit. Utut sit, de Germanicis equidem, cum Bonnam inter et Coloniam Agrippinam quatuor ad Summum aut etiam dumtaxat tres leucæ Germanicæ communes, ac fere tantummodo duodecim postremam hanc civitatem inter et oppidum Sanctense intercedant, interpretandus non est.